Ze loodsen je veilig het zebrapad over, zoeken je bril, openen de deur, slaan alarm als een epilepsieaanval dreigt. Een betere hulpverlener dan een hond is moeilijk denkbaar voor baasjes met een beperking.
In de buurt van het Josaphatpark in Schaarbeek is Yeuse een plaatselijke beroemdheid. De golden retriever is de onafscheidelijke hond van Claire, zijn baasje in een rolstoel. Hij verliest haar nooit uit het oog, ook niet wanneer hij met vriendjes speelt. Maar Yeuse is niet alleen een trouwe bondgenoot van zijn baasje, hij is meer dan dat. Zoals zijn rugnummer met geel en blauw logo van de vereniging Dyadis duidelijk maakt, is hij ook een assistentiehond, die heel wat hulp biedt.
Duur
‘Naast honden die ingeschakeld worden bij bepaalde beroepen – opsporing, politie, reddingsdiensten, antidrugbrigades… – zijn er de zogenaamde assistentiehonden die opgeleid worden om het mensen met bepaalde problemen makkelijker te maken’, zegt Françoise Sion, gedelegeerd bestuurder van Ethologia Plus. ‘De bekendste zijn de blindengeleidehonden, die speciaal opgeleid worden voor blinde of slechtziende mensen.’
Maar die honden zijn erg duur. De opleiding in één van de scholen van de Belgian Assistant Dog Federation neemt 700 uur in beslag, verspreid over twee jaar, en kost € 17.600, waarvan nog geen derde wordt terugbetaald. Maar volgens een internationale gebruikersconventie moet zo’n hond wel aangeboden worden aan mensen die blind zijn. ‘Daarom zijn giften en de hulp van vrijwilligers van het grootste belang’, aldus Joëlle Huart, directrice van de vzw Entrevues. ‘Maar het loont de moeite. De baasjes van blindenhonden zijn veel minder bang als ze buitenkomen dan andere mensen die blind of slechtziend zijn. De hond helpt niet alleen bij het ontwijken van laterale of verticale obstakels die aan de witte stok ontsnappen, hij kan ook aangeven waar de zebrapaden zijn, de bushaltes en zo meer. Bovendien is de hond in staat verschillende ‘routes’ op te slaan in zijn geheugen.’
Babyfluisteraars
Geleidehonden zijn vooral actief buitenshuis. Maar assistentiehonden voor mensen met een handicap, zoals Yeuse, zijn ook bijzonder doeltreffend binnenshuis. Ze openen en sluiten deuren, steken het licht aan, rapen voorwerpen op die op de grond slingeren, pikken dingen op voor hun baasjes – bril, documenten, mes, sleutels – brengen de telefoon…
Er zijn ook honden voor mensen die doof zijn en die reageren op geluiden: de telefoon die rinkelt, de deurbel, een baby die huilt, enzovoort. Françoise Sion: ‘De laatste jaren duiken er ook andere assistentiehonden op, zoals voor mensen met epilepsie. De meeste zijn ‘seizure respons dogs’, die getraind worden om alarm te slaan bij een crisis en bijvoorbeeld geneesmiddelen halen. Sommige honden hebben een soort zesde zintuig en worden ‘seizure alert dogs’: ze voelen een naderende crisis, soms een hele tijd op voorhand, en brengen de patiënt op de hoogte, die zo ruim de tijd heeft om maatregelen te nemen.’
Gezelschap
Omdat huisdieren iedereen aanvaarden – jong of oud, gezond of minder gezond, met of zonder fysieke of mentale handicap – hebben ze zowat overal een plaats. Met een vijftigtal expert-vrijwilligers en meer dan honderd honden, katten en andere dieren organiseert de vereniging Activ’Dog dagelijks en in zowat alle milieus animal-assisted activities (AAA).
‘Bij jongeren met problemen en mensen met een handicap stimuleren AAA de verantwoordelijkheidszin en het zelfvertrouwen’, stelt Marie-Paule Daniels, de coördinatrice van de vzw. ‘Bij oudere mensen die afhankelijk zijn van hulp kunnen honden helpen bij het trainen van de fijne motoriek aan de hand van spelletjes en aaien, en ook om het geheugen te stimuleren. Als ze een hond hebben, dan hebben de mensen er ook herinneringen aan, grappige en ontroerende verhalen die hen doen lachen of huilen. Alleen al de aanwezigheid van een hond moedigt baasjes aan om hun emoties te delen. Zijn oudere mensen in de war, dan volstaat vaak een kat op de schoot.”
Sommige rust- en verzorgingsinstellingen sturen hun personeel overigens met hun hond naar Activ’Dog voor een opleiding. Goede wil volstaat namelijk niet, AAA moeten voorbereid en aangeleerd worden: de honden moeten getest worden en de begeleiders moeten voldoende ervaring hebben om elke situatie aan te kunnen.
Geheimpjes
Zelfs ziekenhuizen beginnen hun deuren te openen voor gezelschapsdieren. In Luik ontvangt de dienst pediatrie vrijwilligers van de vzw Un chien pour un sourire voor sessies dierentherapie, om de kinderen even te doen vergeten dat ze ziek zijn en behandeld moeten worden.
‘De begeleider van het kind is altijd aanwezig, maar krijgt het advies om op de achtergrond te blijven’, zegt Françoise Sion. ‘Sommige kinderen hebben genoeg aan aaien, andere kinderen vertellen geheimpjes die ze niet altijd kwijtkunnen bij volwassenen. De aanwezigheid van de dieren maakt de kinderen kalmer en meer ontspannen.’
Soortgelijke therapie heeft ook plaats in diensten palliatieve zorg, onder meer in het AZ Sint-Lucas in Gent. Daar is de belangrijkste taak van de golden retriever Dali om patiënten tederheid en troost te bieden. ‘Dankzij Dali kunnen patiënten die er genoeg van hebben om verplaatst en verzorgd te worden opnieuw genieten van aanrakingen, strelingen, omarmingen en knuffels’, stelt Françoise Sion. ‘De hond heeft niets te maken met lijden, dood en behandelingen en is daarom een uitgelezen partner.’ In het UZ Brussel komt er zelfs een bijzonder bijgebouw, Villa Samson, waar patiënten bezoek kunnen krijgen van hun huisdieren.
Onzichtbaar werk
In de psychologie kunnen dieren helpen om de relatie tussen kind en therapeut tot stand te brengen. ‘Mijn honden, katten, konijn, hamster en valkparkiet doen dienst als co-therapeuten’, zegt psychologe Sandra Van de Wiele, die zich specialiseerde in diergeassisteerde therapie na een opleiding aan het Institut français de Zoothérapie. ‘Ik bied de therapie aan als alternatief, maar het is geen verplichting. De ouders kunnen de diergeassisteerde therapie weigeren, maar het is wel een feit dat de aanwezigheid van dieren de kinderen geruststelt. Sommige kinderen zien het dier als een vertrouwenspersoon. Is dat het geval, dan neem ik de rol aan van observator. Dat kan ook werken. De verhaaltjes die kinderen aan dieren vertellen zijn vaak heel veelzeggend voor wat ze elders doormaken.’
En wat met banale huisdieren? Hebben die dan geen enkel nut? ‘Natuurlijk wel’, stelt Vinciane Despret, filosoof, psycholoog en dierenetholoog aan de Université de Liège. ‘Ze doen zogenaamd onzichtbaar werk, dat alleen opvalt wanneer de hond niet in de buurt is. Je hond is bijvoorbeeld ook een personal trainer, een sociale coach – je ontmoet andere mensen als je de hond uitlaat – een veiligheidsagent. Zelfs een chihuahua vervult die rol, omdat ook hij je verplicht buiten te gaan en de buurt te zien zoals ze is en niet als een plek die alleen maar angstaanjagend is.’
Rare partners
In steden zijn dieren en vooral honden alsmaar meer onwelkome gasten. ‘En toch zijn er heel wat mensen die gezond zijn en goed geïntegreerd omdat ze samenleven met een hond’, aldus Vinciane Despret. ‘Natuurlijk kan het gebeuren dat dieren verrassend reageren op incidenten of accidenten, maar dat doen mensen toch ook? De idee van één en dezelfde subjectiviteit is even absurd voor dieren als voor mensen: net zoals wij, gedragen dieren zich soms anders en soms heel onvoorspelbaar. De ene keer volgen ze onze regels, de andere keer houden ze er andere regels op na, regels die wij niet begrijpen. Dat maakt dat honden ‘bizarre partners’ kunnen zijn, een term van de Franse filosoof Jean-François Lyotard.’
Dat ‘bizarre’ is wat ons verrijkt, wat ons confronteert met het ‘anders zijn’. Maar de overheid heeft de neiging alsmaar meer verboden uit te vaardigen. ‘Ze gebruikt het hygiëne-argument, dat zowel onhoudbaar als ongerechtvaardigd is. Men heeft nooit kunnen aantonen dat mensen met huisdieren sneller ziek zijn dan andere mensen’, merkt Vinciane Despret op.
In plaats van die mensen aan te vallen, kan men beter inspiratie zoeken bij initiatieven zoals dat van Geneviève Bernardin, die bij de schoonmaakdienst van de stad Lyon werkte. ‘Om het debat over het leven in de stad en huisdieren te verruimen stelde ze voor om het niet langer alleen over uitwerpselen te hebben (van honden en duiven) en organiseerde ze elke week een wandeling door Lyon voor baasjes en honden, met begeleiding van ‘hondenopvoeders’. Week na week werden de wandelaars door hoe langer hoe meer mensen begroet en nam de sympathie toe. Beetje bij beetje doken andere initiatieven op, en uiteindelijk ging de overheid zich afvragen of het toch geen belangrijk en goed idee was.’
Marie-Françoise Dispa
Bron: Knack 22 december 2017 – Foto’s: Vrienden der Blinden vzw